Franciscus Gijsbrechts
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen, © www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw, foto Hugo Maertens
Een vanitas is een stilleven dat de eindigheid van het leven verbeeldt. Een schoolvoorbeeld is dit schilderij van Franciscus Gijsbrechts. Een mensenschedel neemt toepasselijk het centrum van de compositie in. Die herinnert ons aan de onvermijdelijke dood. De bovenkaak rust op een dichtgeslagen boek. Een leeggelopen zandloper en een bijna opgebrande kaars verwijzen naar de tijd die verstrijkt. De zwevende zeepbellen aan de linkerkant doen ons denken aan de broosheid van het leven. Het marmeren tafelblad vertoont barsten, want in het licht van de eeuwigheid is zelfs de hardste steen vergankelijk. De pijp, het papiertje met tabak, de muziekpartituur en de instrumenten wijzen op de geneugten van het leven die even vluchtig zijn als rook en even snel verklinken als muziektonen. Het boek en de knijpbril verwijzen naar de betrekkelijkheid van kennis. De koninklijke oorkonde onder de schedel en de wereldbol achteraan het stilleven maken duidelijk dat ook macht en rijkdom tijdelijk zijn.
De schilder orkestreert de schijnbare wanorde van rekwisieten tot een wonderbaarlijke compositie met een uitgekiende vlakverdeling. Een ingetogen coloriet van oker, roze, wit, grijs en zwart benadrukt de ernst van het onderwerp. De Antwerpenaar Franciscus Gijsbrechts is een specialist in het genre. Hij was mogelijk medewerker van zijn vader, de trompe-l’oeilschilder Cornelis Norbertus Gijsbrechts, die werkte voor het Deense koninklijke hof.